On line περιβάλλοντα που προσφέρουν τη δυνατότητα της συνεργασίας στη διαδικασία παραγωγής γραπτών κειμένων υπάρχουν αρκετά. Τόσο το google docs, όσο και το zoho προσφέρουν αρκετές δυνατότητες, όμως πρέπει να έχουμε εγγραφεί ως χρήστες για να τις χρησιμοποιήσουμε. Στο διαδίκτυο πάντως μπορούμε να αξιοποιήσουμε εργαλεία συνεργατικής γραφής που δεν απαιτούν εγγραφή, κάτι που μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο, αν θέλουμε να το αξιοποιήσουμε στη διδακτική πράξη. Το Entri, το TitanPad, το Primarypad και το Etherpad είναι τα εργαλεία τα οποία δίνουν ένα άλλο περιεχόμενο στη διαδικασία της γραφής, καθώς το κείμενο σχηματίζεται μπροστά στα μάτια μας με τις παρεμβάσεις όλων όσοι συμμετέχουν. Από τα τρία αυτά περιβάλλοντα περισσότερο χρήσιμο μου φάνηκε το Titanpad. Σε σχέση με το Entri δεν έχει τη δυνατότητα σύνδεσης με λογαριασμό Twitter και ορισμένες επιπλέον δυνατότητες μορφοποίησης που έχει το Primarypad. όμως έιναι εξαιρετικά εύχρηστο και φιλικό προσφέροντας μια πραγματικά αρχαιολογική προσέγγιση της δημιουργίας του κειμένου με το Timeslider.
Πώς δουλεύει; Ξεκινούμε δημιουργώντας με την επιλογή «create public pad», ένα έγγραφο κειμένου, πληκτρολογούμε το όνομά μας και προσκαλούμε τους συνεργάτες μας στη συγγραφή. Αυτό γίνεται με δύο τρόπους: Μέσω του συνδέσμου που δημιουργείται προς το κείμενό μας από το πρόγραμμα ή με κανονική πρόσκληση με μήνυμα που στέλνεται με email στα πρόσωπα που επιθυμούμε.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι η υπογράμμιση με διαφορετικό χρωματισμό των αλλαγών που γίνονται στο κείμενο ανάλογα με το χρήστη ο οποίος τις πραγματοποιεί.
Εκπαιδευτικές εφαρμογές: 1. Δημιουργία ιστορίας με συνεργατικό τρόπο. Ένας μαθητής ξεκινάει να γράψει μια ιστορία, ακολουθέι ένας άλλος ο οποίος προσθέτει μαι σειρά ή και μια παράγραφο και συνεχίζεται μέχρι να συμμετάσχουν όλοι και να ολοκληρωθεί η ιστορία.
2. Δίνουμε τη δυνατότητα στα παιδιά να διορθώνουν προτάσεις ή παραγράφους που δημιουργούν συμμαθητές τους. Με συνώνυμε λέξεις, με επιρρηματικούς προσδιορισμούς, με αλλαγές στους χρόνυος των ρημάτων ή στη δομή των παραγράφων. Ο εκπαιδευτικός συμμετέχει ενεργά παρέχοντας συμβουλές και παρεμβαίνοντας και ο ίδιος στη διαδικασία
3. Δημιουργούμε ρόλους όπως του Δημάρχου, του επιστήμονα ή του Διευθυντή του σχολείου και αναλαμβάνει αυτός ή η ομάδα που έχει τον αντίστοιχο ρόλο να απαντήσει στα ερω΄τηματα που του θέτουν οι συμμαθητές του, ατομικά ή σε ομάδες. Μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη ιδιαίτερα με παιδιά που έχουν χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης αλλά και για προετοιμασία επιχειρημάτων πριν την συγγραφή ενός δοκιμίου.
4. Συγγραφή κειμένου από την τάξη χωρισμένη σε ομάδες με αφετηρία την προβολή ενός βίντεο από το youtube.

Για μια πρώτη εισαγωγή στους διαδραστικούς πίνακες προσέξτε τις παρουσιάσεις των συναδέλφων που ανέλαβαν το πρόγραμμα ταχύρρυθμης επιμόρφωσης επιμορφωτών στο ΠΑΚΕ Μακεδονίας.

Η νέα καραμέλα στο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι είναι η προμήθεια από τα σχολεία των διαδραστικών πινάκων αφής και μη, τη στιγμή βέβαια που βασικά ζητήματα υποδομής και λειτουργίας των σχολικών μονάδων μένουν άλυτα, λόγω της συνεχούς, διακομματικής σχεδόν, υποχρηματοδότησης.

Ό,τι είχαμε γράψει για την εισαγωγή των netbooks στο Γυμνάσιο ισχύουν στο ακέραιο και για τους διαδραστικούς. Επιχειρείται για μια ακόμη φορά τα τελευταία χρόνια μια αποσπασματική, ανοργάνωτη, με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας, εισαγωγή μιας τεχνολογικής καινοτομίας σε ένα συγκείμενο πλαίσιο το οποίο εμποδίζει οποιαδήποτε ανανέωση της διδακτικής πράξης. Δηλαδή σου προσφέρουν χάντρες και καθρεπτάκια αντιμετωπίζοντάς σε ως συνεπή ιθαγενή της ελληνικής εκπαίδευσης, την ώρα που το ζητούμενο δεν είναι το τεχνολογικό μέσο αλλά το συνολικό πλαίσο μέσα στο οποίο τοποθετούμε την εκπαιδευτική δαδικασία, δεν είναι ο πίνακας αλλά τα παιδικά χέρια που θα τον αξιοποιήσουν, σε μια πραγματικότητα ψυχοφθόρα και τέλος αντιπαιδαγωγική. Για να μη μιλήσουμε για το οικονομικό σκέλος αυτής της εισαγωγής, αγορά πινάκων, αγορά λογισμικών, υποστήριξη λειτουργίας, δηλαδή την ανάγκη να πληρωθεί σε ολιγάριθμες εισαγωγικές εταιρείες ένα σεβαστό ποσό, αν αναλογιστούμε τις σημερινές δύσκολες (;) οικονομικά ημέρες που διάγουμε.

Όταν η απαξίωση των εκπαιδευτικών συνοδεύεται με την απαξίωση της σχολικής κοινότητας, όταν οι εγκύκλιοι και οι νομοθετικές ρυθμίσεις έρχονται ασθμαίνουσες να αντιμετωπίσουν γραφειοκρατικά λειτουργικά και παιδαγωγικά ζητήματα, όταν τα τριαντάρια τμήματα αυξάνονται σε χώρους άθλιους για μια οργανωμένη κοινωνία, όταν η πρόσθετη διδακτική στήριξη των αδυνάμων εγκαταλείπεται προς το συμφέρον φυσικά των φροντιστηρίων και άλλων ιδιωτικών μορφών στήριξης, όταν οι ήδη ισχνοί προϋπολογισμοί των σχολικών επιτροπών περικόπτονται, τότε η συζήτηση για τους διαδραστικούς πίνακες θεωρείται κατά τη γνώμη μου μια ανώφελη πομφόλυγα.

Επειδή όμως αρκετοί συνάδελφοι της Β΄Γυμνασίου θα εμπλακούν θέλοντας και μη στην ιστορία, είναι ανάγκη να δούμε τις πραγματικές δυνατότητες αξιοποίησής τους στην τάξη με netbook και χωρίς. Είναι ανάγκη να απομυθοποιήσουμε το νέο «μαραφέτι» τοποθετώντας το στις σωστές του διαστάσεις, ώστε να μη χαθούμε σε εργαλειακής μορφής προσεγγίσεις αφήνοντας στην άκρη την ουσία της διδακτικής μας δουλειάς στην τάξη μας και το σχολείο μας.

Μια καλή εφαρμογή για συννεφόλεξα αποτελεί το Tagxedo. Μας δίνει αρκετές δυνατότητες δημιουργίας τους σε σχήματα που έχει έτοιμα το πρόγραμμα, δελφινιού, μπάλας, λεωφορείου ψαριού, όπως επίσης και σχημάτων που «φορτώνουμε» εμείς με δικές μας εικόνες.
Προσδίδει μια ακόμη ενδιαφέρουσα και παιχνιώδη διάσταση που θα μπορούσε να αποβεί ελκυστική για τα παιδιά. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η λειτουργία του ιστορικού που διαθέτει η εφαρμογή, η οποία σώζει όλες τις αλλαγές που υλοποιούμε στο συννεφόλεξο, δίνοντας την ευκαιρία να συζητήσουμε για τη συνολική διαδικασία αξιολογώντας την. Τέλος, άλλο ένα πλεονέκτημα που μας προσφέρει έιναι η εξαγωγή σε φορμάτ jpg, png και μάλιστα αν το επιθυμούμε σε μεγάλη ανάλυση.
Κοιτάξτε το συννεφόλεξο για το Πούσι με τη βοήθεια του Tagxedo σε σχήμα fish.

Άλλες ιδέες για τη δημιουργική αξιοποίηση των συννεφόλεξων:

1. Δημιουργούμε ένα συννεφόλεξο με τα ονόματα των παιδιών της τάξς μας. Εννοείται ότι δεν ξεχνούμε κανέναν! Το αποτέλεσμα το τοποθετούμε ως διάκοσμο μέσα στην αίθουσα ( να πάρει και λίγο χρώμα η συνήθως απρόσωπη, μουντή αίθουσα διδασκαλίας)
2. Αφού δώσουμε στα παιδιά ένα συννεφόλεξο που φτιάχτηκε με ένα ποιητικό κείμενο, για παράδειγμα «Το πούσι» του Καββαδία, ζητούμε να διαβάσουν λέξεις που υπάρχουν σ’ αυτό με τρόπο ανάλογο με το μέγεθός τους στο συννεφόλεξο και τη σημασία τους. Προσπαθούμε να καταγράψουμε ηχητικά το αποτέλεσμα.
3. Όταν θέλουμε να ορίσουμε έννοιες, είδη, θεωρίες μπορούμε να ξεκινήσουμε τη συζήτηση με τα ανάλογα συννεφόλεξα. Τα κινήματα του συμβολισμού και του υπερεαλισμού μπορούμε να τα προσεγγίσουμε με αυτόν τον τρόπο.
4. Αν ασχολούμαστε με το δημοσιογραφικό λόγο, την είδηση στη Β΄Λυκείου έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε word clouds από διαφορετικά Μέσα ενημέρωσης, όπως της Καθημερινής, της Ελευθεροτυπίας ή της Espresso! Οι διαφορές και τα κοινά σημεία θα εντοπιστούν με σχετική ευκολία.
5. Κάνουμε μικρές δημοσκοπήσεις στην τάξη. Το αγαπημένο μου χρώμα, ο αγαπημένος μου συγγραφέας, η ομάδα, τα γενέθλια και δημιουργούμε τα ανάλογα συννεφόλεξα.
6. Στην Ιστορία δίνουμε συννεφόλεξα που έχουμε δημιουργήσει με τη χρήση των ιστορικών πηγών και προσπαθούμε να εντοπίσουμε τις λέξεις που δίνονται περισότερο εμφατικά ερμηνεύοντας το γιατί. Την ίδια διαδικασία μπορούμε να κάνουμε με ιστορικούς λόγους που εκφωνήθηκαν εντοπίζοντας τα σημαντικότερα στοιχεία τους.
7. Έχοντας επίσης ένα συννεφόλεξο αρχίζουμε να καταργούμε λέξεις, για παράδειγμα ονόματα, ή κοινά ρήματα και ουσιαστικά. Αρχίζουμε έτσι να αποκαλύπτουμε σύνολα λέξεων και συζητούμε για τις επιπτώσεις που έχει στο θέμα του κειμένου η αφαίρεση αυτών των λέξεων.
8. Δίνουμε το συννεφόλεξο που προέκυψε από ένα λογοτεχνικό βιβλίο και συζητάμε για αυτό.
9. Σε ένα συννεφόλεξο που προέκυψε από μια παράγραφο ή ένα μεγαλύτερο κείμενο συζητούμε για τον τίτλο που μπορούμε να βάλουμε.
10. Φτιάχνουμε συννεφόλεξα από το blog ή το site του σχολείου, τα οποία ανανενώνουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα και εντοπίζουμε τις αλλαγές.

Ορισμένα χρήσιμα στοιχεία:

• Μπορούμε ως φόντο σε ένα συννεφόλεξο να θέσουμε μια εικόνα σχετική ή να εντάξουμε εικόνες αξιοποιώντας κάποιο πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνων
• Με την επιλογή Advanced που μας προσφέρεται στην ιστοσελίδα του Wordle δημιουργούμε δικά μας συννεφόλεξα με λέξεις, συχνότητα αλλά και χρώμα που επιθυμούμε για το συννεφόλεξο που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε στη διδασκαλία μας.
• Με δεξί κλικ μπορούμε να αφαιρέσουμε οποιαδήποτε λέξη θέλουμε
• Με το σύμβολο ~ συνδέουμε δύο ή περισσότερες λέξεις, οι οποίες εμφανίζονται ως μία λέξη στο συννεφόλεξο

Παρατήρηση: Η ύπαρξη των διαδραστικών πινάκων ( θαυμάστε το Νέο ψηφιακό σχολείο των υπογείων και των κοντέϊνερ με αστραφτερούς πίνακες αφής…) μας προσφέρει επιπλέον ευκαιρίες αξιοποίησης των συννεφόλεξων προς μια περισσότερο βιωματική αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους και με τον εκπαιδευτικό.

Tο Wordle είναι μια διαδικτυακή ? onlile εφαρμογή, η οποία βασίζεται στην πλατφόρμα Java και σχεδιάστηκε με σκοπό την δημιουργία συννεφόλεξων ?word clouds? (tag clouds) από κείμενο που είτε έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι οι χρήστες είτε αξιοποιούν κάποιο από τα ήδη κυκλοφορούντα στο web.
Το Wordle δημιουργεί εικόνες με λέξεις, ανάλογα με τη συχνότητα που εμφανίζονται οι λέξεις στο κείμενο. Μπορείτε να επικολλήσετε το κείμενο ή να δηλώσετε τη διεύθυνση της ιστοσελίδας και σχεδόν αμέσως δημιουργεί μια εικόνα με λέξεις. Πατώντας το Random μπορείτε να δείτε πολλές εκδοχές για το ίδιο κείμενο ή την ιστοσελίδα. Μπορείτε βέβαια να αλλάξετε γραμματοσειρά, φόντο, χρωματικούς συνδυασμούς τροποποιώντας την αρχική εικόνα. Το βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζει όλη τη διαδικασία δημιουργίας και αποθήκευσης συννεφόλεξων.

Η εφαρμογή αναγνωρίζει και δεν περιλαμβάνει όσες λέξεις δε ?θεωρεί? τόσο ουσιώδεις, «προσεγγίζοντας» το κείμενο μόνο ποσοτικά και όχι ποιοτικά. Αυτό σημαίει πως μπορεί να παραληφθούν λέξεις που εμείς θεωρούμε πως πρέπει να μετρηθούν ή το αντιστροφο. Αυτό αντιμετωπίζεται εύκολα με την αφαίρεση όσων λέξεων δεν επιθυμούμε να συμπεριληφθούν στο τελικό αποτέλεσμα ή την αποεπιλογή της ρύθμισης που απομακρύνει λέξεις σύμφωνα με τη λογική του προγράμματος.
Προσπαθώντας να δούμε τις ουσιαστικές δυνατότητες του εργαλείου προσέξτε μια δοκιμή στο ποιητικό έργο του Ν. Καββαδία. Ακολουθούν δύο συννεφόλεξα που δημιουργήθηκαν από τις δύο πρώτες ποιητικές του συλλογές με περιορισμό στις 80 συχνότερες λέξεις εξαιρουμένων των άρθρων, προθέσεων, μορίων και αριθμητικών.

Μπορούμε να συζητήσουμε τώρα με τα παιδιά για το διαφορετικό σύνολο λέξεων που υπάρχει σε κάθε συννεφόλεξο, να διακρίνουμε μοτίβα, έννοιες, εικόνες και να προσπαθήσουμε να κατατάξουμε χρονολογικά τις δύο ποιητικές συλλογές. Αρχικά να εντοπίσουμε το θαλασσινό λεξιλόγιο και να προσδιορίσουμε σε ποιό συννεφόλεξο είναι περισσότερο έντονο. Ποιά ποιητική συλλογή γράφτηκε πρώτη και γιατί; Μπορούμε να δώσουμε στη συνέχεια πληροφορίες για τη ζωή του συγγραφέα και να καταλήξουμε σε μια πληρέστερη απάντηση. Το πρώτο συννεφόλεξο πάντως δημιουργήθηκε με τα ποιήμτα που περιλαμβάνονται στο Μαραμπού (1933) και το δεύτερο με την ποιητική συλλογή Πούσι (1947).
Μια άλλη δυνατότητα που μας προσφέρεται είναι να αξιοποιήσουμε το λεξιλόγιο και να δημιουργήσουμε δικά μας κείμενα είτε ακολουθώντας το ύφος του συγγραφέα είτε τροποιοώντας το. Τέλος θα μπορούσαμε να ζητήσουμε ως αξιολόγηση τις εντυπώσεις των παιδιών και αφού δημιουργήσουμε το συννεφόλεξο να συζητήσουμε κλείνοντας την ενασχόληση με το έργο του Καββαδία.